الرسائل

مجموعه ای  از چند رساله ی حضرت شیخ محمد عثمان سراج الدین نقشبندی به مریدین و منسوبین طریقت نقشبندی

ترجمه و توضیح : امجد امام

نامه ی یکم :به تمامی دوستان و مریدین و منسوبین طریقت نقشبندی [1]

***********************************************************************

بسمه سبحانه و تعالی

مریدین و منسوبین و دوستان عزیز و گرامی ، خداوند تبارک و تعالی همه رامشمول عفو و عافیت  خود گردانیده و حالمان را اصلاح نماید.

بر شما سلام می فرستم و قلبا دعاگویتان بوده و فراخی زندگیتان را خواستارم .اینجانب به حول و قوه ی الهی شما و خانواده هایتان را از دعای خیر فراموش ننموده ام . خداوند ما را برای کسب رضایت و محبتش موفق گرداند .

ای برادران اگر از منتسبین طریقت ما هستید، بر شما لازم است که به اصول طریقت علیه ی نقشبندیه و سیره ی صحیح مریدی که تطبیق اعمالتان با احکام شریعت حنیف و تزکیه و تصفیه می باشد ،مقید بوده و بر جوهره ی حقیقی طریقت نقشبندی منطبق شوید و آن (جوهره ی اصلی طریقت نقشبندیه) این است که دارای صفای قلب و حسن ظن و صبر و بردباری و نیکی اخلاق بوده و همواره شکر گزار نعمتهای خداوند باشید که همانا خداوند یاور صابران است و شکر گزاران را افزونی نعمت دهد .

حالت قلبی اهل تصوف (در برخورد با دیگر مسلمانان) این است که اگر مسلمانی تو را آزار رسانید عمل او را با تبسمی بپذیری و تو از او طلب بخشش نمایی و بگویی که حق با شماست  ، من با تو مسامحه[2] نموده تو نیز با من از راه تسامح رفتار کن . چرا که نیکویی و تسامح با کسانی که با تو بدی نموده اند مطابق اوامر قرآن کریم لازم است اگر آیه ی(( خذ العفو وأمر بالعرف و اعرض عن الجاهلین – اعراف 199)) [3] را بنگری آنچه را می گویم تصدیق خواهی نمود . هنگامیکه این آیه ی شریفه نازل شد حضرت رسول (ص) از جبرئیل امین پرسیدند یا جبرئیل منظور از این چیست؟ و او در پاسخ فرمودند:یعنی صله ی رحم و دوستی نما با کسی که آنرا با تو قطع نموده و نیکویی کن با کسی که آنرا نسبت به تو تحریم نموده و کسی که در حق تو ظلم نموده را مورد عفو قرار ده[4] .  

بنده برای مریدین طریقت این را می پسندم که اعتقاداتشان خالص و به دور از هر گونه شائبه باشد و همواره کوشا و کم سخن و روزه دار بوده و به یاد و ذکر خداپرداخته ، کم خوراک و ثابت قدم و شکر گزار نعمتهای حق تعالی باشند و بر ذکر و فکر و یاد مرگ و رابطه ی مرشد[5] محافظت و مداومت داشته باشند . (مریدین ) باید نمازها یشان را بر نیکوترین صورت و با رعایت تمام شرایط و ارکان و سنن ، همراه با خشوع و خضوع ادا نمایند، حق تعالی می فرماید (( قد افلح المومنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون – مومنون 1و2 )) [6] . نمازهایتان را  در اول وقت ادا نموده و تا جائیکه می توانید نماز را به صورت جماعت بخوانید چرا که نماز جماعت  خصوصا در مساجد 27 درجه نسبت به نماز فردی اجر و برتری دارد .پس رعایت نمودن آداب شریعت همراه مبارزه با خواهشها و غرور و تکبر نفس، عبارت است از حقیقت اسلام . حق تعالی می فرمایند(( انک لن تخرق الارض و لن تبلغ الجبال طولا – اسراء 37))[7]  .

فرزندانم : شما را وصیت می کنم به همنشینی با علماء واقعی دینی و صالحان و اینکه از غافلین نباشید ، الله تعالی می فرمایند (( فاعرض عن من تولی عن ذکرنا و لم یرد الا الحیوه الدنیا – نجم 29 ))[8]. خود را به همراهی کسانی ملزم کنید که صبح و شب پروردگارشان را می خوانند و عبادت می کنند و بدانید حقیقتا از طریقت استفاده ای نمی برید مگر به پیروی از شریعت مقدس و معرفت آیات قرآن کریم و احادیث و سنن رسول الله (ص) . هر طریقتی که بر میزان و ترازوی شریعت نباشد ، زندقه است ، حضرت قطب الاعظم عبد القادر گیلانی (قدس سره) می فرماید : هر امر باطنی که مخالف ظاهر شریعت باشد ، باطل است ، باطل است، باطل[9].

بر شما لازم است که محبت دیگر مسلمانان را داشته و با آنان با حسن ظن ، تعامل و رفتار نمایید ، رسول الله (ص) می فرمایند : (( وارد بهشت نمی شوید مگر اینکه ایمان بیاورید و ایمان نمی آورید مگر اینکه با همدیگر دوستی نمایید ، آیا شما را راهنمایی کنم به چیزی که اگر آنرا انجام دهید آنگاه یکدیگر را دوست خواهید داشت ؟ سلام کردن به یکدیگر را به آشکار و با صدای بلند افشا نمایید .))[10]  و اگر مسلمانی را دیدید که مخالف اوامر و احکام شرعی رفتار نمود ،ابتدا با آرامی او را آگاه نموده و به او تذکر داده و اگر دوباره مخالف شریعت رفتار نموده و نصیحت شما را نپذیرفت ، در این حال جائز است از او دوری گزیده تا پشیمان شده و به مسیر صحیح باز گردد . بدانید که از وظایف مسلمان نسبت به هم کمک و یاری نمودن یکدیگر است و اینکه با همدیگر به مهربانی و احترام و ادب مجالست نموده و همیار و پشتیبان مادی و معنوی همدیگر باشند . از برادران مریضتان عیادت به عمل آورده و در رعایت حقوق یکدیگر و همچنین  حقوق و عمران و آبادانی مساجد بکوشید خداوند تعالی می فرماید (( انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الاخر واقام الصلوه آتی الزکوه و لم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونو من المهتدین – توبه 18 )) [11] و عمران و آبادان نمودن مساجد تنها عبارت از بلند نمودن دیوارها و تزئینات مسجد نیست ،بلکه عمران واقعی مسجد عبارت است از کثرت نماز گزاران و ادای نماز به صورت جماعت و این آنچیزی است که خدواند تبارک و تعالی از ما طلبیده و رسول گرامی(ص) ما رابر آن بر انگیخته و تشویق نموده است تا از برکت اجتماع واحد بر یک هدف واحد ،همچون جماعت وجمعه وحج و نمازهای عیدین که غایت اتفاق و اتحادند ،بهره مند و مستفید شویم .

ای برادران :بر شما لازم است خود را از حیله و مکر و ترفند نفس بر حذر دارید تا شما را دچار عجب و خود برتر بینی ننماید . و واجب است تا اسباب غیبت نمودن همدیگر را ترک نمایید ، رحمت خدا بر کسی است  که غیبت کردن را از نفس خود دور نماید . بدانید هر کس که انجام حرکت یا سخنی از وی سبب غیبت دیگران شود آن شخص هم در گناه غیبت کنندگان شریک است ،خداوند کریم در مذمت غیبت کنندگان می فرماید(( سماعون للکذب سماعون لقوم آخرین – مائده 41)) [12] . براستی که دشمنی و بغض و کینه و از هم پاشیدگی و تفرقه ی بسیاری به سبب این خصلت و بیماری ملعون و نا پسند ،در بین مسلمانان روی داده و پناه بر خدا غیبت کنندگان چنین می پندارند که کارشان همچون نوشیدن آب سهل و آسان است در حالی که غیبت نزد خداوند اززشت ترین منکرات است ،حق تعالی می فرماید (( یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا  ان اکرمکم عند الله اتقیکم – حجرات- 13 ))[13]. آری در اجتناب  و دوری نمودن و همراهی ننمودن با اهل بدعت و معصیت و غفلت و ظلم ، رحمت و عصمتی نهفته است که مطلوب شریعت و طریقت است و به وسیله ی این دوری گزیدن از مخالفان شریعت ،انعکاس شرارت و گناه آنها از انسان دور می شود ، حق تعالی می فرماید(( و لا ترکنوا الی الذین ظلموا فتمسکم النار – هود 113))[14] . و براستی امروزه اهل کفر و دشمنان دین و اهل بدعت با مسلمانان و ایمان داران محشور و مختلطند ،پناه می گیریم بر خدا تا ما را از شر ظلم و فتنه و گناه آنان ،خلاص نموده و به راه راست هدایت فرماید.

عزیزان : به شما وصیت می کنم از انکار اولیای صالحین دوری کنید ،همچنانکه شما را از غلو و افراط و زیاده روی در حق و مقام آنان ،باز می دارم یعنی به صورتی که انکار و یا غلو شما باعث خلل وارد شدن به اصول اعتقاداتتان و یا تباهی فرضی از واجبات دینیتان گردد [15]و البته این گونه کج اندیشیهای افراطی و تفریطی ( یعنی انکار و یا غلو در باره ی اولیا) در بین مردم بسیار دیده می شود .انکار اولیا،در واقع کوتاهی نمودن در رعایت مقام و حق آنها است و حسن ظن بیش از حد در باره ی آنها باعث زیاده روی و غلو درحق آنان می باشد .و شیطان لعین از طریق افراط و تفریط مکرو حیله ی زیادی را به کار می بندد حق تعالی می فرماید (( ان الشیطان لکم عدو فاتخذوه عدوا- فاطر6)) [16] .

شما راوصیت می کنم بر مشغول شدن به یاد و ذکر خدا و انجام ذکر قلبی[17] و احسان  در عبادت او ،یعنی آنچنان خدا را عبادت نما ،مثل اینکه حق را مشاهده می کنی و اگر تو اورا مشاهده نمی کنی خداوند تو را می بیند و علم به این موضوع یعنی احسان در عبادت دانشی وجدانی و درونی است که اهل بدعت و کفر در این مورد با اهل ایمان و احسان شریک نمی باشند و این مرحله مخصوص ایمان داران واقعی است .[18] 

 به شما وصیت میکنم قلبا و جسما به باطن اهل معارف و سادات طریقت نقشبندیه متمسک شده و از ارواح آن بزرگواران استمداد و طلب ارشاد  نمایید و در پایان یادآوری میکنم که تمام خواست  من از دوستان و فرزندان و منتسبین به طریقت ، این است که فرمان خدا و رسول خدا و اولیای مرشد را استجابت نموده آنگاه که به کاری فرا می خوانند که شما را حیات طیبه و جاودانی می بخشد .و اینکه محبت و مهربانی و اتحاد و اتفاق را جایگزین تفرقه و کینه توزی و دشمنی ها نمائید و به اصلاح بین  خود بپردازید چرا که فساد و تفرقه ی میان شما همانا قطع کننده و از بین برنده است به صورتی که دین شما را از بین می برد ،همچنانکه رسول خدا (ص) فرموده : (( برای مسلمان جائز نیست که برادر خود را بیش از 3 بار ترک نموده آنگونه که هنگام رسیدن به یکدیگر از هم اعراض نموده و دور شوند و بهترین این دونفر کسی است که در سلام کردن بر دیگری پیشی گیرد ))[19].

بار خدایا از تو میخواهم ما را برای کسب رضایت خودت خالص گردانی و با عفو و عافیت خودت از غیر خودت دورمان گردانی و با ما به فضل و رحم خود معامله کنی نه اینکه با عدل و دادت مجازتمان نمایی و بار خدایا بر شکر گذاری نعمتهایت و یادو ذکر خودت ما را کمک نما و ما را در سختی و فراخی و زندگی و مرگ و صحت و بیماری  و سفر و حضر  و ظاهر وباطن به خاطر دوستانت مدد فرما ، بار خدایا همانا من دین و دل و پایان کارم را به تو سپردم و خداوندا آنچه از نعمتت بر من و جمیع دوستان و مریدین  و منسوبین مرحمت نمودی  به اتمام برسان .آمین

[1] - اصل این نامه به زبان عربی است و منبع آن کتاب سراج القلوب می باشد.

[2] - تسامح به معنی آسان گیری و نرم خو یی در برخورد با دیگران است .

[3] -  پس تو عفو نمودن را پیشه کن و به کارهای نیک امر نما و از جاهلان دوری گزین .

[4] -  این حدیث را سفیان بن عیینه از شعبی روایت نموده است . تفسیر قرطبی ج7 345

[5] - رابطه : یکی از مهم ترین و اساسی ترین دروس عرفانی در طریقت نقشبندیه است و به طور خلاصه ((رابطه)) کسب فیض و معرفت است از روحانیت مرشد کامل و مکمل، فارغ از هرگونه محدودیت زمانی و مکانی . در واقع رابطه  محبت و اخلاص قلبی مرید است به مرشد به صورتی که در همه حال بتواند از راهنمایی ها و ارشادات روحی وی بهره برده و به تصفیه و تزکیه قلب و سپس روح و ... بپردازد . در حقیقت رابطه که همراه ذکر قلبی  عناصر اصلی در طریقت نقشبندی هستند یادگاری است مقدس از مشرب اویسی که  مشرب حضرت ویس القرنی در استفاده از محبت قلبی  حضرت رسول الله(ص) بوده است و بسیاری از اولیا و طریقتها خصوصا نقشبندیه بر آن تاکید نموده اند . بنابراین رابطه تحصیل معارف و تصفیه و تزکیه ی قلب است بدون حضور جسمی مرید در محضر مرشد و صرفا به طریق قلبی و روحی مرید از باطن مرشد استفاده می نماید :

همت طلب از باطن پیران سحر خیز ** زیرا که یکی را زدو عالم طلبیدند

در مورد رابطه ی مرشد متوفی و خصوصا حضرت پیر کبیر شاه عثمان سراج الدین ، پس از وفات ایشان  و بنا به نظر علمای برجسته ی مکتب حضرت شیخ ، رابطه ی حضرت شیخ برای تمام افراد چه آنانیکه اهل رابطه بوده و چه آنانیکه مبتدی بوده و یا بعد از وفات حضرت شیخ متمسک می شوند جائز و حتی لازم است و صحیح . و این نظر بزرگوارانی چون ماموستا ملا احمد  امام ( سقز)( ره) ، ماموستا ملا محمد بداقی (پیرانشهر) ، ماموستا حاج یارجان آخوند (ترکمن صحرا)ماموستا سید بهاءالدین احمدی و ماموستا عبدالکریم یوسفی(سنندج) ،ماموستا شیخ محمد سعید نقشبندی (روانسر)، ماموستاسید عثمان ذبیحی(طالش) و بسیاری از اساتید در کردستان عراق و ترکیه و ... می باشد . البته در مورد افراد مبتدی و کسانی که بعد از وفات حضرت شیخ متمسک می شوند، اساتیدی چون مرحوم ماموستاملا عبدالله کاتب(ره) و ماموستا ملا محمد امین کانی سانان(ره) نظر دیگری مینی عدم جواز رابطه دارند که در هر حال اختلاف نظر علمی مزبور هیچگاه باعث تفرقه میان مریدین حضرت شیخ نشده است و امروزه در تمامی مناطقی که مریدین حضرت شیخ وجود دارند بحمد الله حلقات ذکر و ختم برقرار می باشد .

[6] - به تحقیق مونین رشتگارانند ، آنهائیکه در نماز خاشع می باشند .

[7] - پس بر روی زمین با تکبر راه مرو ، براستی تو هرگز نمی توانی  زمین را بشکافی و در بلندی به کوه ها نمی رسی.

[8] - پس از کساینکه از یاد و ذکر ما روی بر می تابند دوری گزین ، کسانی که چیزی جز حیات مادی نمی خواهند .

[9] -  بزرگان عرفان و طریقت همواره بر این نکته ی فوق العاده مهم تاکید داشته اند که امور باطنی باید با ظاهر احکام شرعی مطابقت تام داشته باشد و کشوفات و شهودات برخی صوفیه که با ظاهر شرع مخالف است کاملا مردود است و غیر قابل تایید!!حضرت امام احمد سرهندی در مکتوبات ربانی خویش می فرماید ))فردای قیامت از شریعت پرسند از احوال و مواجید نپرسند((. خصوصا مشایخ عظام طریقه ی نقشبندی اساس این طریقت را بر پیروی از سنت رسول الله نهاده اند و بس:

محال است سعدی که راه صفا ** توان رفت جز اندر پی مصطفی

امام ربانی در توضیح برخی از سخنان شطح گونه و یا اعمال به ظاهر خلاف شرع برخی صوفیه دو حالت را در نظر گرفته اند :اگر شخص در حال هشیاری کامل باشد هیچ کدام از سخنان و اعمال خلاف شرعش پذیرفته نیست و مورد مذمت و نکوهش هم قرار می گیرد و در واقع این شخص پیرو زندقه است و اباحه گر نه صوفی. اما اگر شخص بر اثر استغراق  در محبت و به اصطلاح حالت سکر برای وی رو داده و در این حال سخنان و اعمالی به ظاهر مخالف شرع انجام داد باز هم اعمال و سخنان وی مورد تائید و پیروی نیست اما در این حال به علت عدم کنترل بر احوالش بر وی مذمت و نکوهشی نیست اما در هر حال آنچه باید پیروی شود همان ظاهر شریعت است نه شطحات عده ی قلیلی از صوفیه .

[10] مرجع حدیث : صحیح مسلم حدیث 81 – سنن ترمذی حدیث 2612 – سنن ابن ماجه حدیث 67 – مسند امام احمد حدیث  8723 

[11]- همانا کسانی به عمران مساجد خدا می پردازند که به خدا و روز آخرت مومن بوده و نماز را بر پای داشته و زکات را ادا نموده و از کسی جز الله  نهراسند ،پس نزدیک است آنان از هدایت شوندگان باشند .

[12] - بسیار شنوندگان دروغ بسیار شنوندگان برای غیبت دسته ای  دیگر.

[13] - ای مردمان ما شما راازیک زن و مرد آفریدیم و شما را دسته دسته و  قبائل مختلف قرار دادیم تا بشناسید که همانا برترن شما پرهیزگارترین شماست.

[14]- و به سوی انانیکه ظلم و گناه نمودند میل و دوستی مکنید مبادا آتش بدبختی آنان دامنگیر شما هم بشود .

[15] -  منظور این است که انکار اولیا باعث می شود شخص به مرور محبت اشخاص صالح را از دست داده و علما و اولیای صالح که همواره نمود زنده ی دین و حافظان سنن رسول الله هستند مورد جسارت قرار گیرند که مخالف صریح با آیات و احادیث می باشد و از طرفی غلو در مورد صلحا باعث سوء استفاده ی جهال و صالح نماها شده که به اباحه گری و صدور فتاوای غلط پرداخته و احکام شرعی را زیر پا می نهند و باعث گمراهی مردم می شوند  .

[16] -  براستی شیطان دشمن شماست پس شما هم او را دشمن خود بگیرید .

[17] -  ذکر قلبی یکی  از دروس  عرفانی در طریقت نقشبندیه است که مرید به جای ذکر حق به صورت آشکارا و جهری، به صورت خفی و قلبی  و با کیفیتی خاص  مشغول ذکر می شود .

[18] - مرحله ی احسان در عبادت اشاره به حدیثی است که در منابع ذیل موجود است : صحیح بخاری 48 – صحیح مسلم 10و 11 – سنن نسائی 4905 – سنن ابن ماجه 63 – مسند امام احمد 9137 و منظور از شریک نبودن اهل کفر و بدعت در مقام و دانش احسان این است که اهل کفر و بدعت در بقیه علوم مادی و حتی دینی با ایمان داران  واقعی شریکند مام این مرحله از دانش و عبادت مختص صدیقین است .

[19] - مرجع حدیث: صحیح بخاری 5613- صحیح مسلم 4643- سنن ترمذی 1855- سنن ابوداود 4265- سنن امام احمد 22428- موطا امام مالک 1410